Giống cây trồng thông qua phát hiện tự nhiên hoặc quá trình cải tạo giống mà mang trong mình nhiều đặc điểm ưu việt, từ đó mang lại giá trị kinh tế cho chủ sở hữu nói chung và nền kinh tế nước nhà nói chung. Đơn cử có thể nhắc đến như Giống Bơ Booth, giống Sầu riêng Ri6, Lúa ST25,... Tuy vậy, dưới góc độ pháp luật sở hữu trí tuệ “Giống cây trồng” được định danh, xác lập quyền và bảo hộ làm sao?
1. Giống cây trồng là gì?
Giống cây trồng theo nghĩa thông thường được hiểu là một nhóm thực vật qua quá trình chọn lọc theo các đặc điểm nhất định và có thể duy trì bằng việc nhân giống. Một trong các yếu tố được dùng để đánh giá như năng suất, mùi vị, khả năng kháng sâu bệnh,... Đặc biệt, giống cây trồng có ý nghĩa quan trọng trong quá trình cải tiến, phát triển thậm chí là tiến hóa của thực vật nói chung và nền kinh tế nông nghiệp nói riêng.
Giống cây trồng có ý nghĩa quan trọng trong quá trình cải tiến, phát triển
Giống cây trồng hiện cũng là một trong các đối tượng quyền sở hữu trí tuệ được pháp luật công nhận và bảo hộ. Theo đó, pháp luật sở hữu trí tuệ định danh “Giống cây trồng là quần thể cây trồng thuộc cùng một cấp phân loại thực vật thấp nhất, đồng nhất về hình thái, ổn định qua các chu kỳ nhân giống, có thể nhận biết được bằng sự biểu hiện các tính trạng do kiểu gen hoặc sự phối hợp của các kiểu gen quy định và phân biệt được với bất kỳ quần thể cây trồng nào khác bằng sự biểu hiện của ít nhất một tính trạng có khả năng di truyền được.”
Trong đó, đối tượng được bảo hộ với danh nghĩa “Giống cây trồng” có thể chia thành 02 loại:
- Vật liệu nhân giống: Là cây hoặc bộ phận của cây có khả năng phát triển thành một cây mới dùng để nhân giống hoặc để gieo trồng.
Ví dụ: Hạt, chiết cành,... của giống hoa đỗ quyên có màu sắc mới lạ.
- Vật liệu thu hoạch: Là cây hoặc bộ phận của cây thu được từ việc gieo trồng vật liệu nhân giống.
Ví dụ: Giống cây bời lời cho khả năng thu vỏ cây gấp 2 lần so với cây truyền thống cùng thời kỳ.
2. Tại sao phải bảo hộ giống cây trồng?
Như đã trao đổi trước đó, giống cây trồng là đối tượng có tầm quan trọng to lớn, đặc biệt là với Việt Nam - quốc gia đã và đang phát triển nhờ tiềm lực từ Nông- Lâm nghiệp. Hiểu được điều đó, Nhà nước ta đã có những quy định nhất định nhằm công nhận và bảo hộ giống cây trồng khi đáp ứng các điều kiện nhất định.
Bảo hộ giống cây trồng được hiểu nôm na là bảo hộ quyền tác giả đối với giống cây trồng. Cho phép chủ sở hữu được công nhận thành quả do mình sáng tạo ra, ngăn chặn các hành vi sao chép, xâm phạm trái phép gây nên những thiệt hại cho chủ sở hữu - người đã bỏ công sức, trí tuệ, thời gian và cả tiền bạc.
Bảo hộ giống cây trồng là bảo hộ quyền tác giả đối với giống cây trồng
Khi chế định bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho các đối tượng này được thực hiện, giống cây trồng vẫn được khai thác và ứng dụng vào sản xuất một cách hiệu quả. Đồng thời, chúng cũng thúc đẩy quá trình tự sáng tạo - một trong những yếu tố quan trọng để đưa kinh tế Việt Nam phát triển nhanh chóng và bền vững.
3. Quyền đối với giống cây trồng
Giống cây trồng được bảo hộ sẽ được pháp luật công nhận, trao và bảo vệ một số quyền lợi nhất định - gọi là quyền đối với giống cây trồng. Đây là nhóm quyền đặc biệt được Nhà nước bảo hộ cho các tổ chức, cá nhân đối với giống cây trồng mới do mình tạo hoặc phát hiện và phát triển từ thiên nhiên.
Đối tượng hưởng quyền được chia thành hai nhóm là quyền tác giả và quyền của chủ sở hữu. Trong đó, chủ sở hữu có thể là tác giả hoặc chỉ là người đầu tư cơ sở hạ tầng, vật chất, tài chính thông qua hợp đồng thuê hoặc giao việc cho tác giả. Ngoài ra, nhóm quyền này cũng được chuyển giao và tiếp tục bảo hộ với người được hưởng quyền sở hữu (người nhận chuyển giao). Cụ thể:
- Quyền của tác giả:
+ Được ghi tên với danh nghĩa là tác giả;
+ Nhận thù lao.
- Quyền của chủ sở hữu:
+ Quyền sử dụng và cho phép người khác sử dụng, như: Sản xuất, nhân giống, chào bán, xuất nhập khẩu, lưu giữ,...
+ Ngăn cấm người khác sử dụng giống cây trồng của mình;
+ Để lại thừa kế quyền đối với giống cây trồng;
+ Chuyển giao quyền đối với giống cây trồng.
Chủ sở hữu là tác giả hoặc người đầu tư cơ sở hạ tầng, vật chất, tài chính
4. Căn cứ xác lập quyền đối với giống cây trồng
Một cá nhân, tổ chức được công nhận quyền đối với giống cây trồng cần thực hiện thủ tục đăng ký giống cây trồng với cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền. Theo đó, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ là cơ quan quản lý nhà nước về quyền đối với giống cây trồng.
Nói cách khác, quyền sở hữu đối với giống cây trồng được xác lập trên cơ sở quyết định cấp Bằng bảo hộ giống cây trồng khi đáp ứng các điều kiện luật định như: (i) Giống cây trồng được chọn tạo hoặc phát hiện và phát triển thuộc Danh mục loài cây trồng được Nhà nước bảo hộ (do Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn ban hành); (ii) có tính mới; (iii) có tính khác biệt; (iv) có tính đồng nhất; (v) có tính ổn định; (vi) có tên phù hợp.
Giống cây trồng là đối tượng sở hữu trí tuệ đặc thù với sự sáng tạo ở chỗ tác giả/ chủ sở hữu tạo ra hoặc phát hiện và phát triển giống cây từ tự nhiên. Theo đó, để công nhận cho sự đóng góp và sự sáng tạo của chủ sở hữu, pháp luật đặt ra chế định công nhận và bảo hộ đối tượng Giống cây trồng khi đáp ứng các điều kiện nhất định. Quy định này vừa là để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của chủ sở hữu, vừa là động lực thúc thẩy nền kinh tế nông nghiệp phát triển hơn nữa thông qua những “phát hiện” mới mang tính đóng góp.